ԳՐԱՎՈՐ ԽՈՍՔ: ՈւՂՂԱԳՐՈւԹՅՈւՆ

Հայերենի գրային կազմը

Հայերենի գրային կազմը պարունակում է

1. Այբուբենի բոլոր տառերը. այդ թվում`

-6 ձայնավոր տառ – ա, օ, ու, ի, է, ը

-30 բաղաձայն տառ – բ, գ, դ, զ, թ, ժ, լ, խ, ծ, կ, հ, ձ, ղ, ճ, մ, յ, ն, շ, չ, պ, ջ, ռ, ս, վ, տ, ր, ց, փ, ք, ֆ

-3 տառ, որոնք արտահայտում են հնչյունային կապակցություններ` ե – յ, է, ո – վ, օ, և - յ, է, վ կամ է, վ:

2. Առոգանության 3 նշան – շեշտ [՛], հարցական նշան [՞], բացականչական նշան [՜]:

3. Տրոհության 4 նշան – միջակետ [.], ստորակետ [,], բութ [`], վերջակետ [:]:

4. Բացահայտության 7 նշան – միության գծիկ [-], անջատման գծիկ [–], ենթամնա [-], չակերտներ [“”], փակագծեր [()], կախման կետեր […], բազմակետեր [....]:

WRITING. ORTHOGRAPHY

Written structure of the Armenian language contains

1. All letters of the alphabet including

-6 vowel letters - ա (а), օ (о), ու (ou), ի (i), է (e’), ը (‘).

- 30 consonant letters - բ (b), գ (g), դ (d), զ (z), թ (t’), ժ (zh), լ (l), խ (kh), ծ (ts), կ (k), հ (h), ձ (dz), ղ (gh), ճ (j), մ (m), յ (y), ն (n), շ (sh), չ (ch), պ (p - п), ջ (dj), ռ ( r), ս (s), վ (v), տ (t ), ր ( r), ց (ts - ц), փ (p), ք (q), ֆ (f).

- 3 letters, which signify a few sounds - ե – յ, է (y, e’), ո – վ, օ (v, о), և - յ, է, վ (y, e’, v) or է, վ (e’, v).

2. 3 marks of emotional expression - stress mark/accent (mark)[՛]; question-mark[՞]; exclamation mark[՜].

3. 3 marks of punctuation – colon ( marked as a dot)[.]; comma[,]; a mark that is followed by a separating word or turn of speech[`]; dot ( marked as colon)[:].

4. 7 marks of explanation – hyphen[-], dash[–], transportation [-], inverted commas (quotation marks) [“”]; brackets [()]; threedots […]; marks of omission ( 4 dots) [....].

Հնչյունների և տառերի համապատասխանությունը

Յուրաքանչյուր հնչյուն արտահայտվում է առանձին տառով: Դա խախտվում է մի քանի դեպքում.

ա. Նույն հնչյունը կարող է արտահայտվել տարբեր տառերով.

[է] է – էգ, էակ, անէանալ, մանրէ
[է] ե – մեկ, կես, գետ, բերել
[օ] օ – օր, օրինակ, անօրինական, ոսկեզօծել
[օ] ո – գոլորշի, կողմ, կոչ

բ. Նույն տառն արտահայտում է տարբեր հնչյուններ.

ե [յէ] բառասկզբում – երկու, երկաթ, երբ
ե [է] բառամիջում – բերք, գերան
ո [վօ] բառասկզբում – ոսկի, որքան
ո [օ] միայն երկու բառի սկզբում – ով, ովքեր
ո [օ] բառամիջում – բողոքել, Գորիս
ո [օ] բառավերջում – երեկո, Մարո

գ. Մեկ տառն արտահայտում է երկու հնչյուն

և [էվ] բառամիջում և վերջում – բարև, կարևոր, հարևան

Correspondance of sounds and letters

In the Armenian language each sound is marked by a separate letter. In some cases it can be different.
a) One and the same sound can be marked by different letters:
[է – e’] է – էգ (e’g - female), էակ ( e’ak– creature), անէանալ (ane’anal – disappear), մանրէ (manre’ – bacterium)
[է - e] ե – մեկ (mek-one), կես (kes– half), գետ (get - river), բերել (berel – bring)
[օ - о] օ – օր (оr – day), օրինակ (orinak – example), անօրինական (anorinakan– illegal), ոսկեզօծել (voskezotsel – gild).
[օ - о] ո – գոլորշի (golorshi – steam), կողմ (koghm– side), կոչ (koch – call)

b) One letter expresses different sounds:

ե [յէ - ye] at the beginning of a word – երկու (yerku – 2), երկաթ (yerkat’ – iron), երբ (yerb – when)
ե [է – e’] in the middle of a word – բերք (berq – harvest), գերան (geran– log)
ո [վօ - vo] at the beginning of a word – ոսկի (voski – gold), որքան (vorqan – how much)
ո [օ - о] at the beginning of only two words – ով (ov – who), ովքեր (ovqer – who in plural)
ո [օ - о] in the middle of a word – բողոքել (boghoqel – complain), Գորիս (Goris)
ո [օ – о] at the end of a word– երեկո (yereko – evening), Մարո (Maro)

c) One letter expresses 2 sounds:
և [էվ - yev] in the middle and in the end of a word – բարև (barev – hello), կարևոր (karevor – important), հարևան (harevan – neighbor)

PARTS OF SPEECH

Հայերենի խոսքի մասերը տասն են` գոյական, բայ, ածական, թվական, դերանուն, մակբայ, կապ (նախադրություն և ետադրություն), շաղկապ, վերաբերական, ձայնարկություն:

There are 10 parts of speech in the Armenian language : noun, verb, adjective, numeral, pronoun, adverb, prefix and postfix, conjunction, interjection.

Գոյական անուն–noun

1. Գոյական անունի արտահայտած իմաստը

Գոյական անունները բնության մեջ եղած անձերի, իրերի, հասկացությունների անուններ են:

Notional meaning of nouns:

A noun denotes the names of personalities, subjects and abstract meanings existing in the nature.

2. Հասարակ և հատուկ անուններ – common noun and proper noun

Հատուկ անունները (հատուկ գոյականները) անվանում են միատեսակ առարկաներ և հասկացություններ:

.

Common nouns denote similar subjects and meanings.

Հատուկ անունները (հատուկ գոյականները) անվանում են միատեսակ առարկաներից միայն մեկը` տարբերելով մյուսներից:

Proper nouns denote unique one from the similar subjects.

Հատուկ անուններ են`

-Անձնանունները

-Տեղանունները

-Կենդանիներին տրվող անունները

-Կազմակերպությունների, հիմնարկների, թերթերի, գրական երկերի անվանումները

Proper names are:

• Personal names
• Geographical names
• pet names
• names of organisations, institutions, newspapers, literary works.

3. Անձեր և իրեր –persons and subjects

Մարդ նշանակող բոլոր գոյականները անձեր են, այդ թվում`

-հատուկ անուններ – Հռիփսիմե, Իշխան և այլն

-հասարակ անուններ – մարդ, հայր, տղա, կին, զինվոր

All nouns expres human are persons, including

• Proper names – Ripsimeh, Ishkhan etc.
• common noun – human, father, boy, woman, solder

Շնչավոր և անշունչ առարկաներ – одушевленные и неодушевленный предметы Animate and inanimate subjects

Շնչավոր առարկա են համարվում մարդ նշանակող գոյականները, որոնք կարող են լինել՝

-հատուկ անուններ – Հռիփսիմե, Իշխան և այլն

-հասարակ անուններ – մարդ, հայր, տղա, կին, զինվոր

Անշունչ առարկաներ են մնացած բոլոր առարկաները:

քար, գրիչ, շուն, ոչխար, օձ

Animate subjects are nouns denoting people, including proper and common names.

- Proper nouns – Ripsimeh, Ishkhan etc.

- common noun – human, father, boy, woman, solder

All the rest nouns are inanimate subjects.

stone, pen, dog, sheep, snake.

Շնչավոր առարկաները կամ անձ ցույց տվող գոյականները խոսքի մեջ գործածվելիս պատասխանում են ո՞վ, ո՞ւմ, ումի՞ց, ումո՞վ հարցերին:

Animate nouns denoting people are used with the questions Who? Whose? Whom? By who?

Անշունչ առարկաները կամ իր ցույց տվող գոյականները խոսքի մեջ գործածվելիս պատասխանում են ի՞նչ, ինչի՞ց, ինչո՞վ, ինչո՞ւմ հարցերին:

Inanimate nouns or nouns denoting subjects are used with the questions What? Which?

4. Նյութական և վերացական գոյականներ –material and abstract nouns

ա. Նյութական գոյականներն անվանում են բնության մեջ առկա առարկաներ և երևույթներ՝

հող, ջուր, մարդ, անտառ…

а) Material nouns are subjects and phenomenae in the nature:

ground, water, human, forest…

բ. Վերացական գոյականներն անվանում են վերացական հասկացողություններ, որոնք մարդկային մտածողության արդյունք են՝

սեր, ատելություն, վախ, ցավ…

b) Abstract nouns means abstract appearances, which are thoughts of human:

love, hate, fear, pane…

Անորոշ և որոշյալ գոյականներ –indefinite and definite nouns

1. Անորոշ գոյականներն արտահայտում են ընդանրապես առարկա:

Անորոշությունը դրսևորվում է.

ա. “Մի” բառի միջոցով. մի մարդ, մի օր, մի տարի:

Մի օր սա եկավ, թե չոբան Չատին

Ոչխարը թաքուն իր հանդն է արել:

Մի հավք զարկի ես մի օր

Հովհ. Թումանյան

բ. Առանց որևէ հատուկ վերջավորության՝ դատարկ փողոց, մարդ չի երևում

Indefinite nouns shows just an object.

Indefinition is showing:

1. by word “մի” (mi):

b) without special ending: դատարկ փողոց (datark poghots – empty street), մարդ չի երևում (mard chi yerevum – didn’t see anybody)

2. Որոշյալ գոյականներն արտահայտում են խոսողին կամ խոսակցին ծանոթ` որոշակի առարկաներ:

Որոշյալությունը դրսևորվում է.

ա. ը կամ ն որոշիչ հոդով:

ը-ն ավելանում է բաղաձայնով վերջացող բառերին, ն-ն` ձայնավորով վերջացողներին:

գիրքը

սեղանը

դասարանը

բայց`

կատուն

տարին

բ. ս և դ հոդերով: Այս հոդերը միասնաբար արտահայտում են իմ, քո դերանունների և որոշիչ հոդի իմաստը՝

գիրքս – իմ գիրքը

կարծիքդ – քո կարծիքը

Ո՞ր դեպքում է գոյականը գործածվում որոշյալ

ա. Երբ նրա արտահայտած առարկան խոսողին կամ լսողին ծանոթ է:

Պաղպաղակը համեղ ուտելիք Է:

բ. Երբ գոյականն արդեն գործածվել է նախորդ նախադասության մեջ:

Հեռվից հանկարծ մի մարդ երևաց: Մարդը ձեռքին հրացան ուներ:

գ. Երբ իբրև լրացում ունենում է.

-Դերանունների իմ, քո, նրա, սրա, դրա սեռական հոլովաձևերը.

իմ գիրքը, քո գույնը, դրա տեսքը

-այս, այդ, այն ցուցական դերանունները.

այս քաղաքը, այն մարդը

-Բոլոր, ամբողջ, ողջ բառերը

Ողջ գյուղը կանգնեց պարսպի պես: Հովհ. Թումանյան

-Գերադրական աստիճանի ածական.

ամենագեղեցիկ աղջիկը

Definite nouns shows known concrete objects by speaker or listener.

Definition expresses:

1. by particles ը or ն

ը addes to words that ending on constant, and ն to the word that ending on vowel.

գիրքը (this book)

սեղանը (this table)

դասարանը (this classroom)

but:

կատուն (this cat)

տարին (this year)

b) by particles ս and դ. This particles express meaning of definite particles and meanings of pronouns “my” and “yours”.

In which situations used definite nouns?

1. when speaker or listener knows the object:

Պաղպաղակը համեղ ուտելիք Է: (Ice-cream is tasty meal).

2. when noun used in previous sentence:

Հեռվից հանկարծ մի մարդ երևաց: Մարդը ձեռքին հրացան ուներ:

( Suddenly one person showed up from a distance. He has a gun.)

3. when noun has an addition:

- pronouns իմ, քո, նրա, սրա, դրա

- showing pronouns այս, այդ, այն

այս քաղաքը (that city), այն մարդը (this man)

- word like բոլոր (all), ամբողջ (whole), ողջ (all)

- ամենագեղեցիկ աղջիկը (the most beautiful girl)

Գոյականի թիվը – Numeral forms of noun

Գոյականն ունի երկու թիվ` եզակի և հոգնակի:

Եզակի թիվը գոյականի սովորական, ուղիղ ձևն է և արտահայտում է մեկ առարկա:

Հոգնակի թիվը արտահայտում է մեկից ավելի միատեսակ առարկաներ:

Nouns has singular and plural forms .

Singular form is permanent form of word and used to express one object.

Plural form used to show a few identical(equal) objects.

Գոյականներ միայն եզակի թվով – անհոգնական

ա. հատուկ անունները. օրինակ`

Արաքս, Շուշի, Մխիթար

բ. չափվող-կշռվող նյութեր անվանող բառերը. օրինակ`

խմոր, մածուն, օղի, մթերք

գ. վերացական գոյականները. օրինակ`

թախիծ, ուրախություն, սեր, արհամարանք

դ. –ություն, -եղեն, -ելիք ածանցներ ունեցող բառերը. օրինակ`

քաղցրավենիք, ուսանողություն

ե. զանազան խաղերի և զբաղմունքների անունները. օրինակ`

շախմատ, լող, վազք, առևտուր

զ. գիտությունների և ուսմունքների անունները. օրինակ`

ֆիզիկա, քիմիա, կապիտալիզմ, ռոմանտիզմ

Nouns that has singular form only

1. proper names

Araks, Shushi, Mkhitar

2. measure material nouns:

ֆիզիկա (physics), քիմիա (chemistry), կապիտալիզմ (capitalism), ռոմանտիզմ (romanticism)

Գոյականներ միայն հոգնակի թվով – անեզական

Առանց եզակիի հանդես են գալիս միայն մի քանի աշխարհագրական անուններ.

Ալպեր

Կարպատներ

Հիմալայներ

Անդեր

Ֆիլիպիններ

Նիդեռլանդներ

Nouns that has plular form only

Among these are only some place-names:

Alps, Carpathian Mts, Himalayan Mts, Andes, Philippines.

Հոգնակին կազմվում է –եր, -ներ վերջավորություններով: -Եր ավելանում է միավանկ, -ներ` բազմավանկ բառերին:

Plural form compose with the help of –եր, -ներ endings. –եր adds to monosyllabic words and -ներ to polysyllabic words.

monosyllabic:

սար-եր (mountains)

քար-եր (stones)

ձոր-եր (canyons)

polysyllabic:

քաղաք-ներ (towns)

աթոռ-ներ (chairs)

անուն-ներ (names)

փողոց-ներ (streets)

Շեղումներ կանոնից -digression from the rule

ա. –եր վերջավորություն ստանում են նաև՝

-գաղտնավանկով (ը) վերջացող երկվանկ գոյականները.

a) ending –եր get also:

disyllabic words with hidden sound (ը)

կայս(ը)ր – կայսրեր

վագ(ը)ր – վագրեր

աստ(ը)ղ – աստղեր

արկ(ը)ղ – արկղեր

-այն բարդ բառերը, որոնց վերջին բաղադրիչը միավանկ գոյական է.

-those complicated words, which last component is monosyllabic noun:

լրագիր – լրագրեր

դասագիրք – դասագրքեր

բ. մի շարք միավանկ բառեր գրաբարում վերջացել են ն-ով, որը հետագայում վերացել է: Այդ հնչյունը հոգնակիում վերականգնվում է.

In grabar some monosyllabic words has ending ն, which is disappear now.

նուռ(ն) – նռներ - pomegranates

ձուկ(ն) – ձկներ - fishes

ծունկ(ն) – ծնկներ - knees

թոռ(ն) – թոռներ - grand-children

etc

գ. հոգնակիի այլ ձևեր`

other forms of plural:

մարդ – մարդիկ - people

կին – կանայք -women  

ՀՈԼՈՎՆԵՐ –CASES

Բառերի այնպիսի փոփոխությունը, որից կախված է նրանց պաշտոնը նախադասության մեջ կոչվում է հոլովում:

Changing of word from which depends connection of given word with another words in sentence called declension.

Ուղղական հոլով – subjective case (nominative)

ա. Ուղղական հոլովի ձևը

a) Form of subjective case

Ուղղական հոլովը բառի ուղիղ ձևն է:

Որոշյալ առման դեպքում ուղղականն ստանում է որոշիչ հոդ` ը կամ ն.

Subjective case is start form of the word.

Particle ը or ն are added to words in equal to definite article.

քար – քարը

ձի – ձին

քույր – քույրը

բ. Ուղղական հոլովի իմաստը

b. Subjective case sense

Ուղղական հոլովն արտահայտում է գործող, մի բան լինող առարկա:

Subjective case shows acting object, object with what something is going.

գ. Ուղղական հոլովի գործածությունը

c. Usage of subjective case

Նախադասության մեջ ուղղական հոլովով դրված բառերը հիմնականում գործածվում են որպես

In sentence noun in subjective case mainly used as:

ենթակա` Գետը լեռներից շառաչով գալիս և անց է կենում դաշտերի միջով:

subject

ստորոգյալ` Դա մի լեռնային գետ է:

predicate

կոչական` Վահան Տերյան,

Ինչպե՞ս երգեմ հիշատակը քո:

address to

որոշիչ` Բժիշկ Արշակն այդ օրն ուշացել էր:

attribute.

Սեռական հոլով – genitive case

ա. Սեռական հոլովի ձևը

a. форма родительного падежа

a. genitive case

Սեռական հոլովը կազմվում է երկու եղանակով`

1. ուղղականին վերջավորություն ավելացնելով – արտաքին հոլովում – քար-ի, ձի-ու, քր-ոջ, օր-վա

Սեռական հոլովը ստանում է –ի, -ու, -ան, -ոջ, -վա, -ց վերջավորությունները

2. Բառի արմատի հնչյունները փոփոխելով – ներքին հոլովում – տուն – տան, հայր – հոր

ու ձայնավորով և բաղաձայնով վերջացող բառերում -ն դառնում է ա,

այ երկհնչյունով ու բաղաձայնով վերջացող բառերում այ-ը վերածվում է ո-ի:

շուն – շան

արյուն – արյան

հայր – հոր

մայր – մոր

Genitive case is forming by two ways:

1. by adding –ի, -ու, -ան, -ոջ, -վա, -ց endings to the subjective case (outside declension).
2. By changing sound in the root of word ( inside declension).

In words that ends on այ and consonant, այ changed with ո.

բ. Սեռական հոլովի իմաստը

b. Genitive case sense

Սեռական հոլովն արտահայտում է պատկանելության իմաստ:

Genitive case show belonging sense.

գ. Սեռական հոլովի գործածությունը

Նախադասության մեջ սեռական հոլովով դրված բառերը գործածվում են որպես գոյականի լրացում.

Հատկացուցիչ`

Արագածի, Արարատի

Հայացքի դեմ սգավոր,

Սև տուֆակերտ մի պալատի

Տրտմահանդես դահլիճում

Պառկած է նա

Որպես անթագ, բայց հիրավի թագավոր…

Պ. Սևակ

Որոշիչ`

Սեղանի գինին թույլ, բայց համեղ խմիչք է:

Տրական հոլով –

ա. Տրական հոլովի ձևը – форма родительного падежа

Տրական հոլովը սեփական ձև չունի, միշտ նման է սեռականին, միայն թե որոշյալ առման ժամանակ հոդ է ստանում:

սեռական` քարի, ձիու, օրվա, քրոջ

տրական` քարի(ն), ձիու(ն), օրվա(ն), քրոջ(ը)

բ. Տրական հոլովի իմաստը – смысл родительного падежа

Տրական հոլովն արտահայտում է հանգման իմաստ. տրական հոլովով դրված առարկային հանգում է գործողությունը.

Ոտքս կպավ մի քարի (այն քարին):

գ. Տրական հոլովի գործածությունը

Տրական հոլովով դրված բառերը նախադասության մեջ լինում են ստորոգյալի լրացում` անուղղակի խնդիր և պարագա.

Վահանը հանդիպես Արամին: (խնդիր -)

Գիրքը դրված է սեղանին: (պարագա - )

Հայերենում, այն բարդ բառերը, որոնց վերջին բաղադրիչը միավանկ բառ է,հոգնակին կարող է ստանալ և՛ -եր, և՛ -ներ վերջավորություն:

Եթե վերջին միավանկ բաղադրիչը գոյական է և իր իմաստը պահում է անփոփոխ, ապա հոգնակին ստանում է -եր վերջավորություն:

Ըստ այդմ՝

գլխացավ(եզ.) = գլխի + ցավ = (հոգնակի) գլխացավԵՐ

ծովափ(եզ.)= ծովի + ափ = (հոգնակի) ծովափԵՐ

Եթե վերջին միավանկ բաղադրիչը բայի արմատ է կամ բայի իմաստ ստացած գոյական, ապա հոգնակին ստանում է -ներ վերջավորություն:

Օրինակ՝

վիպագիր (եզ.) = վեպ գրող. այստեղ գիր՝ գրել բայի իմաստ ստացած գոյական =վիպագիրՆԵՐ

տնտեսվար(եզ.) =տնտեսություն վարող. այստեղ վար՝ վարել բայի արմատ =տնտեսվարՆԵՐ

Կա ևս մի բացառություն՝ ռուսՆԵՐ...

Հայցական հոլով –

ա. Հայցական հոլովի ձևը – форма винительного падежа

Անձերի հայցականը նման է տրականին.

Վահանը սիրում է Անիին:

Իրերի հայցականը նման է ուղղականին.

Վահանը սիրում է խնձոր:

բ. Հայցական հոլովի իմաստը – смысл винительного падежа

Հայցական հոլովն արտահայտում է կրելու իմաստ. այդ հոլովով դրված առարկան կրում է գործողությունը.

Վարդանը պատռեց նկարը:

գ. Հայցական հոլովի գործածությունը –

Հայցական հոլովով դրված բառերը նախադասության մեջ լինում են ստորոգյալի լրացում` կրող խնդիր և պարագա:

Քամին սենյակ էր բերում ծաղիկների բույրը: (ուղիղ խնդիր -)

Գիշերը հորդ անձրև էր եկել: (պարագա -)

Տրամադրեց՝ Մարիամ Պետրոսյանը: