УРОК 9
Падежи и склонения: Родительно-дательный падеж, склонения “ո”, “ա” Основы глагола Суффиксальные глаголы Основа прошедшего совершенного времени
Страдательная форма глаголов II спряжения
Прошедшее совершенное время Сочинительные союзы и сложносочиненные предложения

РОДИТЕЛЬНО-ДАТЕЛЬНЫЙ ПАДЕЖ,
ВНУТРЕННИЕ СКЛОНЕНИЯ “Ո”, “Ա”
ՀՈԼՈՎՈՒՄՆԵՐ

Как уже было сказано (см. урок №6), форма родительно-дательного падежа образуется при помощи внешних или внутренних флексий, по которым и определяются внешние и внутренние склонения Внутренних склонений два: на “ո” и на “ա”

Склонение “ո”
“ո” հոլովում

К склонению на “ո” относятся существительные հայր, մայր, եղբայր, а также те сложные слова, в которых последним компонентом является одно из указанных существительных: նախամայր (праматерь), աստվածամայր (богоматерь), նախահայր (праотец), հորեղբայր (брат отца), մորեղբայր (брат матери). Родительно-дательный падеж этих существительных образуется путем замены двузвучия այ гласным ո:

հայր	հոր/ը/
отец	отца, отцу
մայր	մոր/ը/
мать	матери
եղբայր	եղբոր/ը/
брат	брата, брату
նախահայր	նախահոր/ը/
праотец	праотца, праотцу
նախամայր	եախամոր/ը/
праматерь	праматери
մորեղբայր	մորեղբոր/ը/
брат матери	брата матери, брату матери

Родительно-дательному падежу существительных, относящихся к склонению на “ո”, главным образом присущи функции несогласованного определения, прямого и косвенного дополнений, а кроме этого они могут выступать в предложных (послеложных) словосочетаниях.

Примеры:

Նա խորապես հարգում է իր հորը /մորը, եղբորը/:
Он глубоко уважает своего (свою) отца (мать, брата).
Նա նամակ է գրում իր հորը /մորը, եղբորը/:
Он пишет письмо своему (своей) отцу (матери, брату).
Նա հաճախ պատմում էր իր հոր /մոր, եղբոր/ մասին:
Он часто рассказывал о своем (своей) отце (матери, брате).
Նա ապրում է իր հոր /մոր, եղբոր/ հետ:
Он живет со своим (своей) отцом (матерью, братом).

Склонение на “ա” “ա” հոլովում

К склонению на “ա” относятся существительные, которые образуют форму родительно-дательного падежа при помощи внутренней флексии ա.

Родительно-дательный падеж указанным способом образуют:

1)Существительные, имеющие суффикс ություն. В родительно:
дательном падеже вместо конечного гласного ու прибавляется ա.

Примеры:

ուրախություն	ոտախության/ը/
радость	радости
բարություն	բարության/ը/
доброта	доброты, доброте
արտադրություն	արտադրության/ը/
производство	производства, производству
պարզություն	պարզության/ը/
простота	простоты, простоте

2)Существительные տուն, շուն, ձյուն, սյուն, արյուն, անկյուն. в
родительно-дательном падеже вместо гласного ու прибавляется ա.

Примеры:

տուն	տան/ը/
дом	дома, дому
շուն	շան/ը/
собака	собаки,собаке
ձյուն	ձյան/ը/
снег	снега, снегу
սյուն	սյսա/ը/
столб	столба, столбу
արյուն	արյան/ը/
кровь	крови
անկյուն	անկյան/ը/
угол	угла, углу

3) Существительное անուն. В родительно-дательном падеже перед конечным согласным ն прибавляется внутренняя флексия ա, а перед ա ու подвергается чередованию и переходит в վ, и таким образом получается:

անուն - անուան - անվան/ը/

имя - имени

Родительно-дательный падеж существительных, относящихся к склонению ա, в предложении выступает в функциях, которые рассмотрены в уроках № 6 и №7, 8.

1)Несогласованное определение:

Խորհրդակցության մասնակիցները կարևոր հարցեր են լուծելու: Участники совещания будут решать важные вопросы.

Ես լավ գիտեմ ձեր տան ճանապարհը: Я хорошо знаю дорогу к вашему дому. Ձյան փաթիլներն իջնում էին կանաչ ծաոերին: Снежинки (хлопья снега) опускались на зеленые деревья. Մաշտոցի անվան դպրոցում սովորում է նրա քույրը: В школе имени Маштоца учится его (ее) сестра.

2)Прямое дополнение; в этой роли выступают существительное
շուն и существительные с суффиксом ություն, если являются собира
тельными названиями лиц (ուսանողություն - студенчество, աշխա
տավորություն — трудящиеся, ղեկավարություն — руководство).

Տղան սիրում է /կերակրում է/ շանը: Мальчик любит (кормит) собаку. Մեր ռեկտորը սիրում է ուսանողությանը: Наш ректор любит студенчество.

3)Косвенное дополнение:
Նա լրջորեն է վերաբերվում ընկերների դիտողությանը:
Он серьезно относится к замечанию товарищей.
Ես հավատամ եմ քո հաջողությանը:
Я верю в твою удачу.
Նա իր տաղանդը նվիրում է գիտությանը
Он свой талант дарит науке.
Մենք մոտենում էինք նրանց տանը:
Мы подходили к их дому.

4.Обстоятельство:

а)места:

Երեկոյան նա սիրում է նստել տանը: Вечером он любит сидеть дома.

б)цели:

Կիրակի օրը նրանք գնալու են որսորդության: В воскресный день (в воскресенье) они пойдут охотиться. Նա հաճախ է գնում հերթապահության:

Он часто ходит дежурить. (Он часто дежурит. Он часто ходит на дежурство).

5.Родительно-дательный падеж рассматриваемых существи
тельных употребляется также в предложных (послеложных) слово
сочетаниях.

Примеры:

Նա պատմում էր իր ընկերոջ քաջության մասին: Он рассказывал о храбрости своего товарища. Նա նոր իրեր է գնելու տան համար:

Он должен купить новые вещи для дома.

ОСНОВЫ ГЛАГОЛА/ ԲԱՅԱՀԻՄՔԵՐ

Все личные и безличные формы глагола образуются от двух основ: либо от основы инфинитива, либо прошедшего совершенного времени:

1. Как уже отмечалось (см. урок № 4), основой инфинитива является часть слова, находящаяся перед окончаниями ել, ալ.

Примеры:

Инфинитив	Основа инфинитива
գրել	գր
սովորել	սովոր
կարդալ	կարդ
զգալ	զգ

2. Основой прошедшего совершенного времени является часть слова, которая предшествует личным окончаниям этого времени. Но Прошедшее совершенное время образуется по-разному при простых и суффиксальных глаголах. Именно поэтому, чтобы приступить к изучению формообразования прошедшего совершенного времени и его основы, предварительно надо ознакомиться с суффиксальными глаголами.

Суффиксальные глаголы

Ածանցավոր բայեր

Суффиксальным называется глагол, который перед окончанием ել или ալ имеет глагольный суффикс (ն, չ, ան, են, ացն, եցն, ցն, վ, ատ, ոտ, կոտ, տ). Все остальные глаголы называются простыми.

1.Суффиксы ն, չ, են имеют лишь морфологическое назначение
и новых смысловых оттенков глаголу не придают:

հասնելдоходить	հանգչել гаснуть
գտնելнаходить	վախենալ бояться
մտնելвходить	գիտենալ знать
թռչելлететь փախչել-убегать	մոտենալ приближаться

2.Суффикс ան в некоторых глаголах имеет морфологическое назначение: զարմանալ - удивляться, հիանալ - восхищаться, զայրանալ - сердиться, գողանալ - воровать, но в большинстве случаев выражает значение становления:

հիվանդանալ - болеть, заболеть, заболевать
հնանալ- устареть, устаревать

մեծանալ-расти, вырасти, вырастать, становиться большим

խելոքանալ-умнеть, поумнеть, становиться умным

ծերանալ-стареть, постареть, становиться старым

ջահելանալ-молодеть, помолодеть, становиться молодым

թանկանալ-дорожать, подорожать, становиться дорогим

էժանանալ-дешеветь, подешеветь, становиться дешевым.

3. Суффиксы եցն, ացն, ցն образуют каузативные глаголы.

а)Суффикс եցն образует каузативные глаголы от простых гла
голов спряжения ել и от глаголов спряжения ալ, в составе
которых имеется суффикс են (եցն прибавляется вместо են).

Примеры:

խմելпить	խմեցնել поить
նստելсидеть	նստեցնել сажать
վազելбежать	վազեցնելзаставить бежать
լռելмолчать	լռեցնել заставить молчать
վախենալ бояться	վախեցնել-пугать
մոտենալ-приближаться	մոտեցնել- приближать
հագենալ-насыщаться	հազեցնել-насыщать

б)Суффикс ացն образует каузативные глаголы от глаголов спряжения на ալ: простых и имеющих суффикс ան, вместо которого прибавляется ացն:

լալալ- плавать, плыть	լողացնել- купать искупать
խաղալ - играть, сыграть	խաղացնել- заставить, заставлять играть
զգալ- чувствовать, почувствовать	дать, давать, почувствовать
բարձրանալ - подниматься, подняться	բարձրացնել- поднимать, поднять
բարձրանալ - подниматься, подняться	բարձրացնել- поднимать, поднять
զարմանալ - удивляться, удивиться	զարմացնել- удивить, удивлять
ամուսնանալ - жениться(выйти замуж)	ամուսնացնել- женить(выдать замуж)
հասկանալ понимать, понять	հասկացնել - дать, давать понять
չորանալ сушиться, высушиться	չորացնել - сушить, высохнуть

в) Суффикс ցն образуеткаузативные глаголы от глаголов, имеющих суффикс ն или չ (ցն прибавляется вместо ն, չ)

հագնել - надевать, надеть	հագցնել - одевать, одеть
հասնել - достигать, достичь	հասցնել - доводить, заставить(заставлять)
մեռնել - умирать, умереть	մեռցնել - умертвлять, умертвить
տեսնել - видеть, увидеть, показывать	տեսցնել - дать (давать), увидеть, показать
հանգչել - гаснуть, погаснуть	հանգցնել - гасить, погасить
կպչել- липнуть, прилипнуть	կպցնել - прилеплять, прилепить

Запомните!

1. Глаголы իջնել (суффикс ն), սառչել (суффикс չ), в виде исключения, каузативную форму образуют при помощи суффикса եցն։
   իջնել - спускаться իջեցնել - спускать, опускать սառչել - мерзнуть, սառեցնել - охлаждать, замораживать
2. Есть глаголы, преимущественно переходные, от которых невозможно образовать каузативной формы при помощи суффиксов ացն, եցն, ցն. Такие глаголы значение каузатив
   ности передают в сочетании с глаголом տալ (дать, давать):

բերել - приносить բերել տալ - заставить(дать) принести

գրել - писать գրել տալ - заставить(дать) писать

գտնել - находить գտնել տալ - заставить(дать) находить

կառուցել - строить կառուցել տալ - заставить(дать) строить

3. Все каузативные глаголы относятся к спряжению на
   ել.
4. Суффиксы ատ, ոտ, կոտ, տ образуют глаголы со значением
   многократности действия. Эти суффиксы прибавляются к основе
   инфинитива:

թռչել - прыгать попрыгать, թռչկոտել- попрыгивать

կոտրել - ломать, կոտրատել կոտրտել - разламывать поломать

Глаголы с указанными суффиксами в литературном языке малоупотребительны. Значение многократности действия часто передается при помощи повторения корня глагола:

ձգել - тянуть, растянутьձգձգել - растягивать

վազել - бежать, побежатьվազվզել - бегать

փայլել - блестетьփայլփլել - поблескивать

5. Суффикс վ образует глаголы страдательного залога от глаго
   лов действительного залога.

а) Все переходные глаголы спряжения на ել страдательную форму образуют от основы инфинитива путем прибавления суффиска վ.

Примеры:

գրել - писать, написать	գրվելписаться
սիրել - любить, полюбить	սիրվելбыть любимым
նկատել - замечать, заметить	նկատվել быть замеченным
վաճառել продавать, продать	վաճառվել продаваться

б)Страдательная форма каузативных глаголов образуется от основы инфинитива, путем прибавления суффикса վ вместо конечного согласного ն.

Примеры:

բարձրացնել - поднимать, поднять	բարձրացվել - подниматься(быть поднятым)
ամրացնել - прикреплять, прикрепить	ամրացվել - прикрепляться(быть прикрепленным)
դադարեցնել - прекращать, прекратить	դադարեցվել - прекращаться(быть прекращенным)
իջեցնել — спускать, спустить	իջեցվել - спускаться, опускаться(быть спущенным, опущенным)

в)Глаголы спряжения ալ страдательную форму образуют от основы прошедшего совершенного времени, именно поэтому вопрос об образовании страдательной формы глаголов спряжения ալ будет рассмотрен после ознакомления с особенностями образования основы прошедшего совершенного времени.

Основа прошедшего совершенного времени Անցյալ կատարյալ հիմքը

1. Простые глаголы спряжения на ել, а также страдательные и многократные основу прошедшего совершенного времени образуют при помощи основообразующего суффикса եց, который прибавляется к основе инфинитива.

2.Простые глаголы спряжения на ալ основу прошедшего совершенного времени образуют путем прибавления основообразующего суффикса աց к основе инфинитива.

Примеры:

Инфинитив	Основа инфинитива	Основа прошедшего совершенного времени
պատմել	պատմ	պատմեց
զգալ	զգ	զգաց
լողալ	լող	լողաց
խաղալ	խաղ	խաղաց
հազալ	հազ	հազաց
հոգալ	հոգ	հոգաց
ցնծալ	ցնծ	ցնծաց

3.Суффиксальные глаголы, имеющие в своем составе суффикс ն или չ, основу прошедшего совершенного времени образуют от основы инфинитива путем отбрасывания указанных суффиксов, вследствие чего основа прошедшего совершеннего времени совпадает
с корнем глагола.

Примеры:

Инфинитив	Основа инфинитива	Основа прошедшего совершенного времени
գտնել	գտն	գտ
հասնել	հասն	հաս
թռչել	թռչ	թռ
փախչել	փախչ	փախ

4.Суффиксальные глаголы, которые в своем составе имеют

суффикс ան или են, основу прошедшего совершенного времени образуют от основы инфинитива, вместо конечного согласного ն прибавляя согласный ց.

Примеры:

Инфинитив	Основа инфинитива	Основа прошедшего совершенного времени
զարմանալ	զարման	զարմաց
հիանալ	հիան	հիաց
ուրախանալ	ուրախան	ոտախաց
հագենալ	հագեն	հագեց
մոտենալ	մոտեն	մոտեց
վախենալ	վախեն	վախեց

5. Каузативные глаголы основу прошедшего совершенного времени образуют от основы инфинитива вместо конечного согласного ն прибавляя согласный ը.

Примеры:

Инфинитив	Основа инфинитива	Основа прошедшего совершенного времени
խմեցնել	խմեցն	խմեցը
մոտեցնել	մոտեցն	մոտեցը
խաղացնել	խաղացն	խաղացը
բարձրացնել	բարձրացն	բարձրացը
հագցնել	հագցն	հագցը
հանգեցնել	հանգցն	հանգցը

Страдательная форма глаголов

спряжения на “ալ”

Страдательную форму глаголов спряжения на ալ образуют путем прибавления суффикса վ к основе прошедшего совершенного времени.

Примеры:

Инфинитив	Основа прошедшего совершенного	Страдательная форма
աղալ	աղաց	աղացվել
զգալ	զգաց	զգացվել
կարդալ	կարդաց	կարդացվել
գողանալ	զողաց	գողացվել

Запомните!

Все страдательные глаголы относятся к спряжению на ել.
Прошедшее совершенное время
изъявительного наклонения
Սահմանական եղանակի անցյալ
կատարյալ ժամանակը

Прошедшее совершенное время изъявительного наклонения обозначает законченное, завершенное действие, независимо от того, когда это действие завершилось: непосредственно до момента речи или в далеком прошлом.

Надо отметить, что в живой речи, при переписке в научной литературе эта форма глагола употребляется в повествовании автора, а также в речи очевидца.

В русском языке этой форме соответствует прошедшее время совершенного вида.

Прошедшее совершенное время образуется от основы прошедшего совершенного времени и личных окончаний.

Все глаголы спряжения на ել (кроме имеющих суффикс ն или չ), а также простые глаголы спряжения на ալ прошедшее совершен ное время образуют при помощи следующих окончаний:

	Ед. число	Мн. число
I лицо	ի	ինք
II лицо	իր	իք
III лицо	-	ին

Каузативные глаголы в III лице единственного числа вместо нулевого окончания имеют окончание եք.

Примеры:

գրել/գր-ել/
գրեցի	я написал (а)
գրեցիր	ты написал (а)
գրեց	он написал, она написала
գրեցինք	мы написали
գրեցիք	вы написали
գրեցին	они написали
կարդալ /կարդ-ալ/
կարդացի		я прочитал (а)
կարդացիր		ты прочитал (а)
կարդաց		он прочитал, она прочитала
կարդացինք		мы прочитали
կարդացիք		вы прочитали
կարդացին		они прочитали
բուժվել /բուժ-վ-ել/
բուժվեցի			я вылечился(лась)
բուժվեցիր			ты вылечился (лась)
բուժվեց			он вылечился, она вылечилась
բուժվեցինք			мы вылечились
բուժվեցիք			вы вылечились
բուժվեցին			они вылечились

բարձրացնել /բարձր-ացն-ել/
բարձրացրի	я поднял (a)
բարձրացրիր	ты поднял (a)
բարձրացրեց	он поднял, она подняла
բարձրացրինք	мы подняли
բարձրացրիք	вы подняли
բարձրացրին	они подняли

Глаголы спряжения на ալ, имеющие в своем составе суффиксы ան или են, а также глаголы спряжения на ել, в составе которых имеются суффиксы ն или չ, некоторые неправильные глаголы прошедшее совершенное время образуют при помощи следующих окончаний:

	Ед. число	Мн. число
I лицо	ա	անք
II лицо	ար	աք
III лицо	ավ	ան

Примеры:

բարձրանալ /բարձր-ան-ալ/
բարձրացա	я поднялся (лась)
բարձրացար	ты поднялся (лась)
բարձրացավ	он поднялся, она поднялась
բարձրացանք	мы поднялись
բարձրացաք	вы поднялись
բարձրացան	они поднялись

մոտենալ /մոտ-են-ալ/
մոտեցա	я подошел (а)
մոտեցար	ты подошел (а)
մոտեցավ	он подошел, она подошла
մոտեցանք	мы подошли
մոտեցաք	вы подошли
մոտեցան	они подошли

գտնել /գտ-ն-ել/
գտա	я нашел (а)
գտար	ты нашел (а)
գտավ	он нашел, она нашла
գտանք	мы нашли
գտաք	вы нашли
գտան	они нашли
փախչել /փախ-չ-ել/
փախա		я убежал (а)
փախար		ты убежал (а)
փախավ		он убежал, она убежала
փախանք		мы убежали
փախաք		вы убежали
փախան		они убежали

Отрицательное спряжение прошедшего совершенного времени образуется путем прибавления отрицательной частицы չ к личным формам:

գրեցի	չգրեցի
գրեցիր	չգրեցիր
գրեց	չգրեց
գրեցինք	չգրեցինք
գրեցիք	չգրեցիք
գրեցին	չգրեցին

Отрицательная частица չ пишется слитно с личными формами положительного спряжения.

Прочитайте и переведите:

Ես թելադրությունն առանց սխալների գրեցի: Երեկ դասախոսությունն ուշ վերջացավ: Ես ձեր հարցը լավ չհասկացա: Երեխաները դասն անգիր սովորեցին: Երկու օր առաջ մենք ֆրանսիական կինոնկար դիտեցինք: Շաբաթ օրը մեր խմբի բոլոր ուսանողները գնացին թանգարան: Աղջիկը շփոթվեց և ձեր հարցին ճիշտ չպատասխանեց: Երիտասարդը մտավ սրճարան և մի գավաթ սուրճ պատվիրեց: Նրանք ամուսնացան և մեկնեցին ամուսնական ճանապարհորդության: Ես մտա փոստի բաժանմունք, դրոշմանիշ գնեցի, փակցրի ծրարին և գցեցի փոստարկղը: Նա ուսումնասիրեց բոլոր նյութերը, գտավ փաստեր և ապացուցեց իր տեսակետը: Անծանոթը նստեց զբոսայգու ազատ նստարանին, ծխախոտ վառեց և սկսեց ծխել: Նա առավոտյան վաղ արթնացավ, նախաճաշեց և գնաց աշխատանքի: Դուռը բախեցին, բայց նա չլսեց: Մենք հանդիպեցինք համերգասրահում: Առավոտյան ինձ զանգահարեց ընկերս և առաջարկեց

գնալ պատկերասրահ: Ձեր թատրոնի նոր ներկայացումը մենք շատ հավանեցրեք: Առավոտյան երկինքը պարզվեց, բայց երեկոյան նորից անձրև սկսվեց: Տղան հանդիպեց ընկերոջը և հրավիրեց ընթրելու: Երեխան ընկավ, բայց չվախեցավ: Դասախոսը կրկնեց իր հարցը, բայց նա չհասկացավ: Մենք շնորհավորեցինք մեր ընկերոջը և հաջողություններ ցանկացանք: Այսօր ես զանգահարեցի քեզ, հեռախոսդ չպատասխանեց: Մայրը արթնացրեց երեխային, հագցրեց, կերակրեց և ուղարկեց մանկապարտեզ: Ես իմացա ձեր տան տեղը, բայց չկարողացա գալ: Դուք շուտ վերադարձաք, իսկ մենք երկար զբոսնեցինք: Նրանք շատ քայլեցին, բայց չհոգնեցին: Ուսուցչուհին զարմացավ, բայց չզայրացավ: Ես համոզեցի իմ ընկերոջը, և մենք միասին սկսեցինք աշխատել: Նա սովորեց գորգ գործելու արվեստը և սովորեցրեց իր աղջիկներին: Ծանր աշխատանքը նրան հասցրեց այդ վիճակին: Նա իմացավ ուրախալի նորությունը և շտապեց ուրախացնել ընկերներին: Նա ուրախացրեց ընկերներին՝ հայտնելով բարի լուրը: Այգում զբոսնելիս նա տեսավ իր հին ընկերոջը և հրավիրեց թատրոն: Երեկոյան տեղի ունեցավ ուսանողական գիտական ընկերության նիստը: Նա հետևեց բժշկի խորհուրդներին և շուտ լավացավ: Ուշադիր լսելով մեր կարծիքը, նա հասկացավ իր սխալը: Մեր մեքենան թեքվեց դեպի աջ, և երևաց Մասիսի գագաթը: Նա խոստացավ սպասել ընկերուհուն, բայց խոստումը չկատարեց:

Переведите следующие вопросы и ответьте на них по-русски

Դու ինչպե՞ս գրեցիր թելադրությունը: Դասախոսությունը ե՞րբ վերջացավ: Դուք իմ հարցը լավ չհասկացա՞ք: Դուք ինչպիսի՞ կինոնկար դիտեցիք: Ձեր խմբի ուսանողները ե՞րբ գնացին թանգարան: Աղջիկը մեր հարցին ճի՞շտ պատասխանեց: Դու մտար սրճարան և ի՞նչ պատվիրեցիր: Նա ամուսնացավ և ու՞ր մեկնեց: Փոստի բաժանմունքում դու ի՞նչ գնեցիր: Դու բոլո՞ր նյութերը ուսումնասիրեցիր: Դու առավոտյան ե՞րբ արթնացար: Երբ դուռը բախեցին, նա լսե՞ց: Դուք որտե՞ղ հանդիպեցիք: Քեզ ե՞րբ զանգահարեց ընկերդ: Ընկերդ ի՞նչ առաջարկեց: Դու հավանեցի՞ր մեր թատրոնի նոր ներկայացումը: Այսօր երկինքը պարզվե՞ց: Անձրևը ե՞րբ սկսվեց: Դու իմ հարցը հասկացա՞ր: Դու ընկերոջդ շնորհավորեցի՞ր: Դու այսօր ինձ զանգահարեցի՞ր: Նա մեր տան տեղն իմացա՞վ: Դու երկա՞ր զբոսնեցիր: Ուսուց-

չուհին աշակերտների վրա զայրացա՞վ: Նա սովորե՞ց գորգ գործել: Նա ու՞մ սովորեցրեց գորգ գործելու արվեստը: Երբ նա իմացավ ուրախալի նորությունը, ի՞նչ արեց: Դու ինչպե՞ս ուրախացրիր քո ընկերներին: Ե՞րբ տեղի ունեցավ ձեր ուսանողական գիտական ընկերության նիստը: Դու հետևեցի՞ր բժշկի խորհուրդներին: Նա ե՞րբ հասկացավ իր սխալը: Նա կատարե՞ց իր խոստումը:

Переведите на армянский язык:

Ты диктант написал без ошибок. Лекция кончилась в девятнадцать часов. Ты понял вопрос преподавателя? Они посмотрели новый французский фильм. В понедельник студенты второго курса пошли в музей. Вечером мы вошли в кафе и заказали кофе. Он зашел в почтовое отделение и купил марки. Я приклеил марку к конверту и бросил письмо в почтовый ящик. Он женился и отправился в свадебное путешествие. Я изучил все материалы, нашел необходимые факты и смог обосновать свое мнение. Они сели на свободную скамейку и начали курить и беседовать. Ты утром рано проснулся? Ты когда позавтракал? Вчера мне позвонила подруга и предложила пойти в театр. Всем очень понравилась новая постановка вашего театра. Вчера небо прояснилось, а сегодня снова начался дождь. Девочка упала, но не испугалась. Я повторил вопрос, но он не услышал. Он услышал мой вопрос, но не понял. Ты ответил на мой вопрос? Мать одела ребенка и отправила в детский сад. Мы удивились, но не рассердились. Они начали вместе работать. Она научила нас искусству ткать ковры. Я узнал радостную весть и поспешил сообщить товарищам. Ты очень обрадовал меня, сообщив эту радостную весть. Встретив старого друга, он пригласил его в кафе. Выслушав мнение товарищей, я понял свою ошибку.

Сочинительные союзы и сложносочиненные

предложения

Համադասական շաղկապներ և բարդ

համադասական նախադասություններ

Сочинительными союзами соединяются как однородные члены предложения, так и равнозначные предложения.

Сочинительными союзами являются: և (и), ու (и), իսկ (а), բայց (но, однако), սակայն (но, однако), կամ (или), ևս, նաև, էլ (и, также, тоже), նույնիսկ, անգամ, մինչև իսկ (даже), բայց և (но, и), բայց և այնպես (тем не менее), կամ թե, կամ թե չէ, և կամ (или же), այլ (а), ոչ թե...այլ (не... а), ոչ միայն...այլև (не только... но и), թե՛ (или: употребляется в вопросительных предложениях), թե...թե (и... и), ոչ...ոչ (ни... ни), կամ...կամ (или... или), այսինքն, այն է (то есть).

Сочинительные союзы выражают следующие отношения:

1. Соединительные: և, ու, էլ, ևս, նաև, նույնիսկ, անգամ, մինչև
   իսկ, ոչ միայն... այլև, ոչ..ոչ, թե...թե:
2. Противительные: իսկ, բայց, սակայն, բայց և, բայց և
   այնպես, այլ, ոչ թե... այլ:
3. Разделительные: կամ, և կամ, կամ թե, կամ թե չէ, կամ...կամ.
   թե:
4. Пояснительные: այսինքն, այն է.

1. Соединительные союзы:

а)և, ու эти союзы выступают в той же роли, что и союз и в русском языке. Большую частотность имеет союз ու, т.к. союз և в разговорной речи употребляется ограниченно.

Ես շուկայում գնելու եմ տանձ ու /և/ խնձոր:
Я на базаре должен купить груши и яблоки.
Հայրս ու /և/ եղբայրս շինարարներ են:
Мои отец и брат - строители.
Աշնանը քամիներ են փչում, և ծառերը մերկանում են:
Осенью дуют ветры, и деревья обнажаются.
Հինգ օր առաջ դասերը վերջացան, և աշակերտները մեկնեցին
ճամբար:
Пять дней назад уроки кончились, и ученики уехали в лагерь.

б)ոչ միայն...այլև

Նա ոչ միայն աշխատասեր է, այլև շատ ընդունակ: Он не только трудолюбивый, но и очень способный. Մենք ոչ միայն հանգստացանք, այլև մեծ հաճույք ստացանք: Мы не только отдохнули, но и получили большое удовольствие. Այդ գիրքը կարդացին ոչ միայն աշակերտները, այլև նրանց ծնողները:

Эту книгу прочли не только ученики, но и их родители.

в)ոչ...ոչ, թե...թե; повторяющиеся союзы, имеют усилительное
значение.

Նա ոչ ինձ է հավատում, ոչ քեզ, ոչ իր հարազատ եղբորը:
Он ни мне, ни тебе, ни своему родному брату не верит.
Նա ոչ աշխատել է ուզում, ոչ սովորել:
Он не желает ни работать, ни учиться.
Նրանք թե երգում էին, թե պարում, թե զվարճանում:
Они и пели, и танцевали, и веселились.
Թե հանդիսականներն էին գոհ, թե դերասանները:
И зрители были довольны, и артисты.

г)էլ, նաև, ևս; союзные аналоги, выражают модальность. էլ, ևս
употребляются после того слова, к которому относятся, а նաև - перед
таким словом. նաև и ևս в разговорной речи имеют ограниченное
употребление.

Այսօր ես էլ /ևս/ մասնակցեցի ժողովին: Այսօր նաև ես մասնակցեցի ժողովին: Сегодня и (также) я участвовал на собрании. Մենք սուրճ էլ /ևս/ խմեցինք: Մենք նաև սուրճ խմեցինք: Мы и (также) кофе выпили.

Запомните!

Если сказуемое в предложении имеет в своем составе вспомогательный глагол, то он употребляется непосредственно после модального союза էլ. Например:
Արամն էլ էր մասնակցում արշավին:
Арам тоже участвовал в походе.
Մենք սուրճ էլ ենք խմելու:
Мы кофе тоже будем пить.

д)անգամ, նույնիսկ, մինչև, իսկ; союзные аналоги, выражающие
модальность, употребляются перед или после того слова, к которому
примыкают. նույնիսկ, մինչև իսկ в разговорной речи употребляются ограниченно.

Անգամ /նույնիսկ, մինչև իսկ/ մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ:

Даже отличник нашего курса не понял. Մեր կուրսի գերազանցիկը անգամ չհասկացավ: Нашего курса отличник даже не понял. Մեր կուրսի գերազանցիկը չհասկացավ անգամ /նույնիսկ, մինչև իսկ/:

Отличник нашего курса не понял даже. Մեր կուրսի գերազանցիկը անգամ /նույնիսկ, մինչև իսկ/ չհասկացավ: Отличник нашего курса даже не понял.

2. Противительные союзы соединяют только равноправные предложения. Самыми употребительными из них являются իսկ и բայց; союзы սակայն, բայց և, բայց և այնպես, այլ, ոչ թե...այլ преимущественно употребляются в литературной речи.

а) իսկ, բայց.

1) Иногда эти союзы взаимозаменяемы.

Примеры:

Մենք շտապում էինք, իսկ /բայց/ անձրևը չէր դադարում:
Мы торопились, а (но) дождь не переставал.
Մենք գիտեինք Արամի դժվարությունների մասին, իսկ /բայց/
նա մեզ ոչինչ չէր ասում:
Мы знали о трудностях Арама, а (но) он нам ничего не говорил.
Նա քեզ օգնում է, իսկ /բայց/ դու նրան խանգարում ես:
Он тебе помогает, а (но) ты ему мешаешь.

2) Как в русском языке союзы а и но, так и в армянском языке союзы իսկ и բայց имеют каждый свое значение и назначение.

իսկ выражает отношения между параллельными явлениями:

Մայրիկը լվացք էր անում, իսկ ես նրան օգնում էի: Мать стирку делала, а я ей помогала. Պապիկը հեքիաթ էր պատմում, իսկ մենք նրան լսում էինք: Дед сказку рассказывал, а мы его слушали. Որդին վարում էր, իսկ հայրը՝ ցանում: Сын пахал, а отец сеял.

Մեծ եղբայրը բժշկականում է սովորում, իսկ փոքրը՝ համալսարանում:

Старший брат учится в медицинском, а младший - в университете.

Բայց (также սակայն, բայց և, բայց և այնպես) выражает такие отношения, когда факт, высказанный во втором из двух равнозначных предложений, исключает или ограничивает возможность мысли, высказанной в первом предложении.

Примеры:

Ես ուզում էի գնալ թատրոն, բայց հիվանդ էի:
Я хотел пойти в театр, но был болен.
Դու լավ ես հասկանում, բայց վատ ես բացատրում:
Ты хорошо понимаешь, но плохо объясняешь.
Նա շատ տխուր էր, բայց ժպտում էր բոլորին:
Он был очень грустным, но улыбался всем.
Քո կարծիքը շատ հետաքրքիր է, բայց հիմնավորած չէ՛-
Твое мнение очень интересное, но необоснованное.
Նա կոպիտ է, բայց լավ մարդ է:
Он грубый, но хороший человек.

б) Այլ; выражает отрицательное противопоставление, причем сказуемое в одном из равнозначных предложений употребляется в отрицательной форме.

Примеры:

Նա ընդունակ չէ, այլ աշխատասեր է:
Он не способный, а трудолюбивый.
Ես նրան չեմ փնտրում, այլ քեզ եմ փնտրում:
Я не его ищу, а тебя ищу.
Նա արդեն չարաճճի մի աղջիկ չէ, այլ համեստ ու խելացի օրիորդ:
Она уже не шаловливая девочка, а скромная и умная барышня (девушка).

в) Ոչթե..այլ; выражает отрицательное противопоставление, но не требуется, чтобы сказуемое в одном из равнозначных предложений имело отрицательную форму.

Примеры:

Նա ոչ թե պարապում է, այլ ժամանակ է սպանում:
Он не занимается, а убивает время.
Նա ոչ թե իմ ընկերուհին է, այլ քո:
Она не моя подруга, а твоя.
Սխալներիդ համար ոչ թե ուրիշներն են մեղավոր, այլ դու ինքդ:
В твоих ошибках не другие виноваты, а ты сам.

3. Разделительные союзы употребляются в таких конструкциях, где перечисляются взаимоисключающие факты, и лишь один из них может быть принят или может быть либо действительным, либо осуществимым.

а) Կամ /և կամ, կամ թե, կամ թե չէ/

Երեկոները նա թերթ է կարդում կամ հեռուստացույց դիտում:
Вечерами он (она) читает газеты или смотрит телевизор.
Նա ամառանոց է մեկնելու ամռանը կամ աշնանը:
Он (она) поедет на дачу летом или осенью.
Նախաճաշին ես խմում եմ կաթ կամ թեյ:
Во время завтрака (за завтраком) я пью молоко или чай.

Запомните!

Союзы կամ թե, կամ թե չէ чаще употребляются в живой разговорной речи и ограниченно — в письменной и литературной.

б)Կամ...կամ; повторяющийся союз, который либо усиливает отношение взаимоисключения, либо употребляется в таких конструкциях, где перечисляются систематически повторяющиеся явления.

Կամ ես վատ եմ բացատրում, կամ դու լավ չես հասկանում: Или я плохо объясняю, или ты плохо понимаешь. Կամ պետք է լավ խաղալ, կամ թողնել բեմը: Или надо хорошо играть, или оставить сцену. Կամ ամբողջ օրը կարդում ես, կամ մոռանում ես դասերիդ մասին:

Или целый день читаешь, или забываешь о своих уроках. Աշնանը մեր կողմերում կամ ուժեղ քամիներ են լինում, կամ տևական անձրևներ:

Осенью в наших краях бывают или сильные ветры, или затяжные дожди.

Երեկոյան նրանք կամ շախմատ էին խաղում, կամ օրվա կարևոր դեպքերն էին քննարկում, կամ երաժշտություն էին լսում: Вечером они или играли в шахматы, или обсуждали важные события дня, или слушали музыку.

в)Թե; соединяет равносильные предложения, выражающие прямой или косвенный вопрос, причем с интонацией вопроса произносится либо то предложение, которое предшествует союзу թե, либо союз.

Չգիտեմ, հարազատ վայրե՞րն էր հիշում, թե երազում էր ապագայի մասին:

Не знаю, родные края вспоминал или мечтал о будущем?

Այսօր Արամն է հերթապահում, թե՛ Աշոտը:

Сегодня Арам дежурит или Ашот?

Վաղը երկինքը պայծառ է լինելու՞, թե՞ նորից անձրև է գալու:

Завтра небо будет ясное или снова пойдет дождь?

4. Пояснительные союзы соединяют либо равносильные предложения, либо однородные члены предложения. Они соединяют пояснительное предложение или слово с предшествующей частью предложения, содержание которой поясняется.

Այսինքն имеет большую частотность, т.к. այն է чаще употребляется в письменной речи.

Ուսանողները լոտ պարապում են ընթերցասրահում, այսինքն իրենց գործն են անում:

Студенты молча занимаются в читальном зале, то есть заняты своим делом.

Նա չի ուզում նահանջել, այսինքն արհամարհում է դժվարությունները:

Он не желает отступать, то есть пренебрегает трудностями. Սովորական ժամին, այսինքն առավոտյան ժամը ութին, նա արթնացավ: В привычном часу, то есть в восемь часов утра он проснулся.

Текст.

ՈՒՂԵՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ ԴԵՊԻ ՄՈՍԿՎԱ, ԾԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՄՈՍԿՎԱՅԻՆ

Հունիսի սկզբին ստացա հերթական արձակուրդս և որոշեցի մեկնել Մոսկվա: “Ամենաարագ փոխադրական միջոցը ինքնաթիռն է”, և մտածեցի ես և գնացի ինքնաթիռի տոմս գնելու: Մեկ ժամվա չափ հերթի կանգնեցի: Երբ հերթս հասավ, տոմս գնեցի և շատ ուրախ վերադարձա տուն:

Մեկնելուս օրը գնացի օդանավակայան, հանձնեցի իրերս, հետո բոլոր ուղևորների հետ մոտեցա մեր ինքնաթիռին: Դա ժամանակակից երկուհարյուրտեղանոց ինքնաթիռ էր: Շուտով բոլորս զբաղեցվինք մեր տեղերը, և ինքնաթիռն օդ բարձրացավ: Մի քանի րոպե անց ուղեկցորդուհին մեզ թեյ, հյութ և թեթև խորտիկներ մատուցեց:

Ժամանակը շատ արագ անցավ, մեր ինքնաթիռն առանց ուշացման հասավ Մոսկվա և հաջող վայրէջք կատարեց:

Արդեն մութ էր, բայց ես որոշեցի անմիջապես դուրս գալ փողոց ու ծանոթանալ այդ հրաշալի քաղաքին: Իրերս թողնելով հյուրանոցում, դուրս եկա փողոց. նախ թեքվեցի աջ, հետո քայլեցի դեպի ձախ ու հայտնվեցի մի մեծ հրապարակում: Ես տեսա Կրեմլը, նրա ատամնաձև պարիսպները, դարպասներն ու աշտարակները, կառավարական տան կանաչ գմբեթը, գմբեթի վրա ծածանվող դրոշը:

Կրեմլին նայելիս ես պատկերացրի Ռուսաստանի պատմության

փառավոր էջերը. Դմիտրի Դոնսկոյի զորագնդեբն այստեղ երդվեցին հաղթել թշնամուն, այստեղ Պետրոս Առաջինը տոնեց Պոլտավայի հաղթանակը շվեդական զորքերի դեմ:

Շատ թափառեցի գիշերային Մոսկվայի փողոցներում, բայց բոլորովին չհոգնեցի: Հանկարծ նայեցի ժամացույցիս և շատ զարմացա: Գիշերվա ժամը մեկն էր:

Ես մոտեցա մի միլիցիոների, և նա ինձ բացատրեց, թե ինչպես կարող եմ գտնել “Մոսկվա” հյուրանոցի ճանապարհը: Ես շատ հեշտ գտա իմ հյուրանոցը, արագ բարձրացա սենյակս, հանեցի շորերս, մտա լողասենյակ, տաք ցնցուղի տակ լալացա և անմիջապես քնեցի:

Словарь

Ուղևորություն դեպի Մոսկվա	поездка в Москву
ծանոթություն Մոսկվային	знакомство с Москвой
մեկ ժամվա չափ հերթի կանգնեցի	около часа простоял в очереди
հերթս հասավ	- моя очередь подошла
մեկնելուս օրը	- в день моего отъезде
երկուհարյուրտեղանոց	двухсотместный
շուտով	вскоре
մի քանի րոպե անց	через несколько минут
իրերս թողնելով	оставив свои вещи
դուրս եկա	вышел, форма прошедшего совершенного времени глагола դուրս գալ
բացատրեց, թե	объяснил, (что) как могу
ինչպես կարող եմ գտնել	найти, թե здесь является подчинительным союзом (что)
հանեցի շորերս	снял свою одежду, շոր в значении одежда употребляется в живой речи, т. к. синоним զգեստ имеет книжный оттенок.

Ответьте на вопросы

Դու ե՞րբ որոշեցիր մեկնել Մոսկվա: Ո՞րն է ամեեաարագ փոխադրական միջոցը: Դու ինչքա՞ն ժամանակ հերթի կանգնեցիր: Ե՞րբ տոմս գնեցիր: Մեկնելուդ օրը ու՞ր գնացիր և ինչ արեցիր: Ինչպիսի՞ն էր ձեր ինքնաթիռը: Ի՞նչ արեց ուղեկցորդուհին, երբ ինքնաթիռը օդ բարձրացավ:

Դու ի՞նչ տեսար Կարմիր հրապարակում: Կրեմլին նայելիս դու ի՞նչ պատկերացրիր /ի՞նչ դեպքեր հիշեցիր/: Դմիտրի Դոնսկոյի զորագնդերր որտե՞ղ երդվեցին հաղթել թշնամուն: Պետրոս Առաջինը ի՞նչ հաղթանակ տոնեց Կրեմլում: Դու ի՞նչ տեսար գիշերային Մոսկվայում: Ե՞րբ նայեցիր ժամացույցիդ, ժամը քանի՞սն էր: Ինչպե՞ս գտար “Մոսկվա” հյուրանոցի ճանապարհը: Երբ հասար քո հյուրանոցը, ի՞նչ արեցիր։

Словарь

ի՞նչ արեցիրчто ты сделал? (արեցի, արեցիր,

արեց, արեցինք, արեցիք, արեցին - формы прошедшего совершенного времени глагола անել).